خانڴ مناڵانه (1921)
نویسینه: کاترین مهنسفیلد
وهرگیر:قولام مورادی
خانم های ئهرا مودهتێک چۊه لاێ خانم بورنڵ. وهختێ هاتوه شار یه خانڴ مناڵانه ئهڕا مناڵهکانێ ههنارد. ئهو خانڴ مناڵانه ئهوقهره گهورا بۊ که گارێچیهکه و پهت بردنهێ ناو ههسار و لهوره نانهێ بان دو سونۊق چویین له سۊک دهر مالهکه.
هؤچ وهسهرێ نههات، تاوسان بۊ. تائهو وهخته که بتوان بووهنهی ناو، شاێهت بو رهنگهکێ بچو. وهراسی بو رهرنڴ خانڴهکه بو خوهش ئهو پیرهژن زوان خوهشه دا. بهڵام میم بریل وێشی بو رهنڴ آێهم نهخوهش خهێ ههتا وهرجهئیهکه گونیکهێ لهبانێ لابوهی.... خانڴ مناڵانهکه وه رهنڴ سهوز تاریک و براق بۊ، دو گِله لۊله بوخاری بۊچک و هێقم له رهنڴ قرمز (سۊر) و چرمڴ و یه دهر جهڵا دریاڴ زهرد جوریه تخته بۊچک شوکولات داشت. چوار وهنهدیک، وهنهدیک راسهکانی داشت که وهرهقهگل پان و سهوز شیشه کانی لهیهک جیا کردوه. یه وهرتارمهێ بۊچکیچ داشت. رهنڴ وهرتارمهکه زهرد بۊ و کنارهکانێ دهور تا دهور رهنڴ تکه کردۊ و وشک وه بۊ.
بهڵام، خاسه، خانڴ بۊچک خاسێکه! کی دهروهن بو رنڴه؟ ئییهیچه قسمهتیکه له خوهشی، قسمهتی له تازه ێێ.
«یهکی زۊ وازێ کهێ!»
درهکهێ وه قولاوێک هێقم بهسیاوی. پهت چهقوێک له گیرفانی دهرهاورد و خست له قولاوکه و در خانڴه که واز کرد. وهرهکهێ گشت وهل یهکا واز بۊ.
سهرهنجی گردی، دو وتاق خهو، وتاق نان خوهری، جیهنان و دیوهخانێک داشت. دهر ماڵ باێد ئیجوره واز بو! ئهرا ئهو مالهکان ئیجور واز ناون؟ چهنێ خوشتره له ئهوهسه که له کوناێکوه لهقهێ دهرهکهوه سهرهنج ناو هالێک بگری و دو کهلاو و دوگله چهتر بۊنی. ئی جوره نیه برا؟ ئیه چشتێکه وهختێ دهس نهیه بان زهنگ دهرهکه، توایت لهباره مالهکه بزانی. شایهت خوایچ هه وه ئی سَنِوه له شهو تنگ تاریک وهختێ رهسیته یه فرشته در مالهکان وازبکهێ.
وای! منالڴهل بورنل جورێک قال کردن چمانی کهفتنه ناامێدی. فره قهشهنڴ بۊ. وهراسی ئهرا ئهوان فره قهشهنڴ بۊ. له زنهئی ئهمرێان ئیجور چشتێڴ نهینه. دیوار تهمام وتاقهکانێ قاڴهز دیواری داشت. پرقهێ دیوارهکانێ ئهسک بۊ. لهبان قاڴهزهکان نقاشی کیشاوی و دهور نهقاشیهکان له قاپ زهری بۊ.
کهف وتاقهکان بیجڴه جیهنانهکه گشت قالی قرمز خستیوین؛ ناو دیوهخانهکه پر و له سهندهلیڴهل شیک؛ سهندهلی ناو نانخوهریهکه له رهنڴ سهوز بۊن؛ میز، تخت خهو، یه گافاره، یه بوخاری، یه بوفه پر له دهوریڴهل بۊچک و یه پارچ گهورا. بهڵام چشتێک کزیا فرهتر له گشتێ خوهشێ هات گلوپهکه بۊ. له وهسهت میز نانخوریهکه بۊ. گلوپ چرمڴ قهشهنگێ بۊ.
وهله ئهوه پرێ کردۊ و دی ئیتیاج و ئیه نهوی دهس بیهێ قهێ. یه چشتێ له ناوێ بۊ جور رۊن، وهختێ تهکانێ بێای جێواز بۊ.
وهیلکانهێ باوک و دالک له ناو دیوهخانهکه جورێک نیشتیوین که آێهم وت بێهوش کهفتڴنه، دو گِله منالهکهێچیان له طهبهقهێ بان خهفتیوین.
ئی وهیلکانهڴهله ئهوقهره گهورا بۊن که وه ئی ماڵ مناڵانه نهخواردن. چمانێ هین یهکان نهوین. بهڵام گڵوپهکه یه چشت ئالیک بۊ. وهتی وه دهم کزیاوه خهنی. یه گلوپ راسهکانی بۊ.
ئی روژ شهوهکی منالهکان بورنل وه زور چینه مهدرسه. داشتن له تاو ئیه سوزیان که کی زنهڴ تهفری بیریهت و ئهرا گشت تاریف بکهن که چه خانڴ مناڵانهێ ئهرایان سندڴنه.
ئیزابل وهت، ئهول نهوبهێ منه، ئهول من تاریف کهم، لهشون من ئیوه دوانه، چۊک من گهوراترم.
جواوێک له کار نهوی. ئیزابل هه تواست ئهو سهروک بو بهڵام آیهم خاسیک بۊ. لوتی و کزیایچ خاس زانستن که زور ها دهس منال گوراکه. له پهرچین گوڵ آڵاڵه کنار جادهکه چینه ئهو دیو و هۊچ نهوهتن.
«من ههلوژنم که ئهوڵ کی بای خانڴه که بۊنی. دایکم وهت، ئهول من»
تهسمیم ئیه بۊ ههر روژ دوجار ئیجازه بێهنه دهتهکان له مهدرسه بان خانڴه مناڵانهکه له ناو ههسار تماشا بکهنو بچنوه.
نه ئیهکه بان چای بوخوهنو یا وێڵ بگهردن، بهڵام فهقهت له ناو ههسار بێ دهنڴ بوسیهن و ئیزابل تاریف بکهێ و لوتی و کزیا کهیف بکهن . . . .
وه ئی ئهنازه برهسنه نهردهی ههسار زهوی گهمهێ کورهکان، زهنگ مهدرسهکه دهس کرده زرزار. فهقهت وهخت داشتن کهڵاوهکانیان دربارن و ورجه ئییهکه ئیسمێان بخوهنن بچنه ناو سفهکه. قهێ ناکهێ. ئیزابل سهره کوتی کرد موهم و مهرموز نیشان بێهێ. یهواشهکی وه دهتیک له کنار دهسی وهت، «زهنڴ تهفریه بخه ویرم یه چشتی ئهرات بۊشم».
زهنڴ تهفری هات و منالڴهل جهم بۊنه دهور ئیزابل. دهتڴهل هاوکهڵاسی له سهر ئیهکه دهس بخهنه دهور ملێ، وهلیا ری بکهن، وهلیا بخنن و تهنیا رهفیقی بون، وهل یهکا جنڴ کردن.
ئیزابل له سۊک زهوی گهمهکه له ژیر چهن دار کاج فره گهورا ههیئتێ خستهری. دهته بۊچکهکان بوق یهکان دان و چهسبیانه قهێ یهک. تهنیا کهسێک له ئیانه دۊر بۊن هه ئهو دوانه بۊنه که گشت جاری لهلیان دۊرگیری کردن. ئی دوانه کلوهێڴهل بۊن. هازر بۊن ههر جیک بچن بیجڴه لای بورنلگهل.
چۊک مهدرسهێک مناڵڴهل بورنل لهتێ دهرس خوهندن مهدرسهێک نهوی که باوگ و دالکێان دلیان تواست. مهدرسهێکتر له ئهو دهوره نهوی و ئلا نهیشتن مناڵهکانێان بچنه ئهو مهدرسه. وهل هاسل تهمام مناڵڴهل ئهو مهههله له دهتڴهل قازی و دوکتور گردڴه تا بهقال و شیرفروش مهجبورۊن وهل یهکا له ئو مهدرسه درس بخوهنن. بیجڴه دهتهکان کورڴهل بۊچک رۊ داریکێچ له ئهوره دهرس خوهندن.
بهڵام یه جورێ باێهد له یک جیاوه بون. مناڵڴهل کِلوهی جیا کردنوه.
قهێریک له مناڵڴهل جور مناڵڴهل بورنل ئیجازه نیاشتن وهڵ کِلوهیڴهلا قسه بکهن گشت له مناڵڴهل کِلوهی دۊرگیری کردن و وهختێ له کنارێان رهد بۊن وهر کردنه ئهولا. ههتا مهلاکهێچێان ولان ترێکوه وه لێانا قسه کرد. وهختێ لیل کِلوهی وهیه دهسه گوڵ مامولیوه چیه پشت میزهکهێ بنیشێ، مهلاکه تماشاێ منالهکان کرد و موزهخهنینێ کرد.
ئهوانه دهت یه سیپال شور بۊچکهڵانهێ زامهتکیش زیرهکێ بۊ که ههشهوهکی تا ئیواره وه دهر مالڴهل گهردیا. ئیه وهراسی بهێبهبختی بۊ. بهڵام ئاخای کلوهی؟ هۊچکه لهئهو خهوهر نیاشت. بهڵام گشت وهتن ها زندان. وهی ههساوه ئهوانه دهت یه سیپالشور و یه زندانی سابقه دارِن. چو رفیقڴهل خاسێک ئهرا مناڵڴهل تِر! وه ئهوانه چه وه ئیه تهوهجو کردن. مالوم نهوی ئهرا خانم کلوی ئهوقهره ئیانه خسته وهر چهو. ههقیقهت ئیه بۊه که ئی دهتڴهله سیپال مناڵڴهل کهسڴهلێ کردنه وهر که دالکیان کارهگهری کرد. مهسهلهن لیل که منال ساده و قهوی و منجهینی بۊ سیپاڵڴهل سهوز له پارچهی بان میز بورنلڴهڵ و بالڴهل مهخمهڵی سۊر له پارچه پهردهێ لوگان کردهۊه وهرێ. کهڵاوهکهێ که نیشتۊه بان ئهو تێوڵ برهزیه یهوهختی کهڵاو خانم لِکی بویه که ژن سهروک ادارهێ پوست بۊ. پشتهکهێ ههڵ گهردانیۊه و دهورهکهێ وه پهل سهوز دۊرانۊوه. قیافهێ گهنیک داشت. آێهم نهتوانست وهپی نهخهنیت. خویشکهکهێ چی یهشهوی چرمڴ جور سیپال خهو کردۊه وهری و یه جفت چهکمهێ بۊچک کورانه کردۊه پای بهڵام ههرچی بکردا وهرێ وهپێ نهکهفت.
منال رێزهپیزهیک بۊ، مۊ سهری له بن تراشیوی و چهوڴهل قورسێ داشت. یه بایهقوش چرمڴ بوچکێ بۊ. تا ئیسه کهسی نهیهسهی بخهنی. ههریز قسه ناکهێ. دۊچک شهوی خویشکهکهێ گری. دایم هاوهل ئهوا. ههر جێک لیل بچوت ئهویچ کهفیه شونی. لهناو زهوی گهمه له بان جادهکه چۊهرا مهدرهسه که لیل داشت ری کرد و ئهو له شونی. ههر وقت چشتێک بتواستا یا لهزوان بکهفتا تهکانیک داله شویهکهێ لیل. لیلیچ وسا و ههڵ گهردیاوه. کلوهیڴهڵ خاس توانستن یهکان هالی بکهن.
ئهڵان دی فره وه ئیمه نزیک بۊن و نتوانستن گوش نهێهن. وهختێ دهته وردهکان ههڵ گردیان و تیره لێان کردنوه، لیل جور جاران موزهخهنێ کرد، بهڵام ئهوهکه فهقهت سهرهنج گرد.
دهنڴ ئیزابل هه ئهوجور وه قیز و فیزوه هات- قالیهکان فره قهشهنڴن، تخت خهو و مهلافهکانێ قسه نهێرن و بوخاری وه ئهو دهرێوه که دی هۊچ.
وهختێ قسهێ دۊاێ هات کزیا دست کرده قسه کردن. «ئیزابل گلوپهکان له ویرت چی»
«اها، دورسه، یه لامپ بۊچکیچ دێری، شیشهکی زرده، یه هوباب چرمڴێچ دیری که ها بان میز نههار خوریهکه، وهل یه لامپ راسه کانیا هۊچ فهرقێ نهیرێ»
کزیا هاوار کرد، «بیتهرین لامپه». کزیا فکر کرد ئیزابل و ئهنازهێ کافی له لامپهکه تاریف نکرد. بهڵام کهسێ گوش نهیا. ئیزابل خهریک ههڵ وژانن دو نهفر بۊ که قرارۊ ئه روژه له شون نیمهرو وهلیانا بچن مالهکه بۊنن. ئمیکول و لنا لوگانی ههل وژان بهڵام وهختی ئهوهکان گشت زانستن شانسیک دێرن، وه ئهنازهێ کافی له دهور ئیزابل گهردیان. گله گله دهسیان خستنه دهور کهمهر ئیزابل و وهلیا کهفتنه ری. گشتیان چشتی له بن گوشێ وهتن، یه رازی وهتن،«ئیزابل، من و تو دوسیم»
تهنیا کلوهیڴهل له فکر چین و چشتیک نێاشتن بشنهفن.
مودهتیک وهپی چی و بیشتر مناڵهکان خانڴهکه دین و ناو خانڴهکه بهڵاو بۊوه. بۊیه یه مهوزو، ئهوانیچ شێت و شهیا بۊن. تهنیا پرسیار ئیه بۊیه، «خانڴ مناڵانهکهی مال بورنل دینه؟ قهشهنگه،نه؟ نهیتهسهی؟»
ههتا لهسهر سفرهیچ لهبارهی قسه کردن. دهته وردهکان له ژیر دار کاجهکان ساندویچ و نان کهره خواردن. مناڵڴهل کلوهیچ هه ئهو جوره که داشتن ساندویچ مورهبا خواردن، گوشیچ دان تا بزانن باقی مهردم چه ویشن.
کزیا وهت، «بوت یه چشتی له کلوهێڴهل بپرسم؟»
«مالومه که نه، کزیا»
«ئهرا چه؟»
«له وهر چهوم لاچو کزیا، تو خوهت نازانی ئهرا؟»
ئاخرسهر گشت خانڴ منالانهکه دین بێجڴه مناڵڴهل کلوهی. ئه روژه مهوزو فهرق کرد. نیمه روژ بۊ. مناڵهکان جهم بۊنه ژیر دار کاجهکان یهدهفه دهس کردنه تولهکی کردن و مناڴهل کلوهی که جور جاران و تهنیا نان خواردن و گوش دان. ئیمی کول دهس کرده پچه.
«لیل کلوهی وهختێ گهورا بۊ، توای بۊته کهنیز»
ئیزابل بورنل سهرهنجی له ئیمی گرد و وهت، «وای چو کار گهنێ»
ئیمی وهلان مانی داریکوه چیه ناو فکر و سهرێک تهکان دا هه ئهو جورهیکه دایکی له ئی جور وهختڴهلا کرد.
وهت، «دورسه – دورسه - دورسه»
له شونی لنا لوگان چهوڴهلێ بهسا و پرسی، «له لێ بپرسم؟»
جسی مای وهت، «مهرج بهسم ناتوانی بپرسی»
لنا وهت، «بچو کوره، فک کهێ زاورم چۊ؟ یهدفه یه غیژه کرد و دهس کرده ههڵ پهری کردن له وهر دهم منالهکان». لنا وهت: «تماشا، تماشا من، ئهلان تماشای من بکن!»
لنا سور خوارد، چهرخیا و یه پای کیشا و خهنی و چی وهره کلوهیڴهل.
لیل دهس له خواردن نههارهکهێ ههڵ گرد و باقی ساندوچهکهێ جهم کرد. ئهو یهکی دهس له جاوین ههڵ گرد.
لنا له لیل کلوهی پرسی، «راس ویشن وهختی گهورا بۊن تواین بۊنه کهنیز؟»
بی دهنڴ. لیل له جی ئیهکه جواوی بێهێ، یه زهرده خهنه بهێنۊر کرد.
خوهێ دا کهری، وهتی پرسیارهکێ لنای نهشنهفتڴه. دیه چو هوقهیک داله لنا. دهته وردهکان دهس کردنه خهنین.
لنا تاو ئی رهفت لیله نیاشت. دهسێ نا بان دهمێ و چی وهره و لیلوه و یهواش وهته پی، «باوک زندانی».
ئی قسه اوقهره ئهرا دهته وردهکان خوهش بۊ که وه خوشڵه خوهشی تۊچیان و یکی تهنافی پهیا کرد و دهس کردنه تهناف بازی، جوریک ههریز ئی جوره خوهشیان نه وی.
لهشون نیمهرو پهت وه کالسکه ههنارده شون مناڵڴهڵ بورنل. دی هاتونه سهرنج گردن خانڴهکه. ئیزابل و لوتی که فره خوشیان له سهرهنج گرهکان هات چینه تهبهقهی بان تا سیپالهکانێان دربارن. بهڵام کزیا خوهێ دزیوه و چیه ههسار دۊاینه. کهس لهو دهوره نهوی. دهس کرده تاو کردن. چهوێ کهفته دو چشت بۊچک لهبان جادهکه. ههرچێ هاتنه نزیکتر گهوراتر وه بۊن.
یهکی له وهر و یهکی له دۊا بۊ. ئهڵان دی زانست کلوهیڴهلن. کزیا دهس له تاو کردن ههڵ گرد. له تاوهکه درهات، چمانی تواست بوایی. یهکهم وسا کلوهیڴهل نزیکتر وه بۊن، سایهرهکانێانیچ دریژ لهلای راس جادهکهوه پا و پایان رێ کرد. کزیا تهک دا دۊا و ههوهسی جهم کرد.
کزیا وه کلوهیڴهل که لهلێ رهد بۊن وهت، «سلام»
کلوهیڴهل داچهڵهکیان و وسان. لیل زهرده خهنینی کرد و ئهو یهکیج فهقهت سهرهنج گرد.
کزیا وهت، «ئهڴه دلتان تواێ، توانین باین خانڴه مناڵانهکی ئیمه تماشا بکهین». بهڵام لیل قرمز وه بۊ و تند سهرێ تهکان دا وهرهو بان.
کزیا پرسی «ئهرا ناتیهین؟»
لیل و ههناسهورکی وهت، «دایکت وه دایکم وهتڴه نباێد وهل ئیوهێا قسه بکهیم.»
کزیا نزانست چه جواو بیهێ، «نه، قهی نهێری. توانین باین تماشای بکهین. بان، کهس نیه»، بهڵام لیل ههم باز سهریک تهکان دا وهره و بان.
کزیا پرسی: «ناتواین باین؟»
یهدهفه تهکانیک دریا له شهویهکهێ لیل. ههڵ گهردیاوه.
خویشکهکهی وه ئهو چهوڴهل گهوراێوه سهرنجێ گرد و ناوچهوی داویه یهکا، خوهشی هات خانڴهکه بۊنی. قهێری وه شکوه سهرهنج خویشکهکهێ گرد. بهڵام ئهو دواره تهکانیک دا له شهویهکهێ لیل. کهفتنه رێ. کزیا کهفته وهریان، جور دو گله پشی وهیلان وه شون یهکا چین وهره خانڴهکه.
کزیا وهت،«ئیهسه»
وسان. لیل ههناس گهوراێک کیشا. خویشکهکهێ ههمرای جور چو وشک وساوی. کزیا وه زوان خوهشوه وهت، «من ئهراتان وازێ کهم». قولاوهکهێ واز کرد و سهرهنج ناوێ گردن. دیوهخان و وتاق نان خوهریهکهێ تماشا کردن.
«کزیا!»
دهنڴ میم بربل بۊ. ئهوان ههڵ گهردیانوه. میم بریل وساویه ناو دره دۊانه. جورێ سهرهنج گرد چما نهتوانست باوهر بهکهێ چه دۊنی.
میم بربل وه دهنڴ بهرز و تاڵوه وهت، «وه چه جورئهتێ ئیجازه دایته سه کلوهیڴهل بانه ناو ئی ههساره؟ له من خاس تر زانی ئیجازه نهێری وهلیانا قسه بهکهێ. یهلا گوم، لهێره نهوینمهتان». دی ناینه ئێره. له شونێ چیه ناو ههسارهکه و جور مامر کش کرده لیان و له ههسار درێان کرد.
قوز و سهرد خوریه ملێانا، «بچن نهوینمهتان»
ئیتیاج وه ئیه نهوی دوجار وه پیان بۊشی. له خهجالتیا داشتن ئاو بۊن.
چهسبیاوینه یهکا. لیل جور دایکی کز کرد. ئهو یکی وڕ بۊ. ههر جوری بۊ ههسارهکه نانه پشت سهر و لهدهرهکه چینه دهیشت.
میم بریل وه تالوه وه کزیا وهت، «گیس بریاڴ شهلیته» و دهر خانڴهکهیچ وه قایم بهسا.
خوهراواێ گهنێک بۊ. نامهێک له ویلی برنت هاتۊه سهرێ، یه نامهی زاور بهر و هه رهشهکهر. وهتۊ ئهگهر ههر ئهو شهوه نهچوته خزمهتێ، تێه در مالی و ههر چێ له دهمێ باێ وه پێ ویشێ. بهڵام ئهڵان دی ئوخدهێ خوهێ له سر کزیا و کلوهیڴهڵ خالی کرد، کهمێ رههات بۊ. دی ئهو فشاره له ملێ نهما. وه گرنڴه گرنڴ ههڵ گهردیاوه ماڵ.
کلوهیڴهل وهختێ خاس له بورنلڴهل دۊر کهفتنوه، نیشتنه بان یه لۊله فازڵاو قرمز گهورا لهلای جادهکه تا شهکهتی دهر بهکهن. لیل دهم چهوی ههمرای سوزیا. کهلاوهکهێ له سهر در هاورد و نا بان رانێ. ههردک سهرهنج لهوهری گردن که وه کنار جوهێکا تا ئیدیک چۊ و گاهکان لوگان وساوین تا بوشنه یان. وه فکر چهێا بۊن؟
دهته بۊچکهلهکه نزیک خوهیشکهکهێ بۊوه. ئهڵان دی ئهو خانم ئهسهبانیه له ویر بردۊ. کلێکێ داله کهڵاو خوهیشکهکهێ و موزهخهنینی کرد.
یهواش وهت: «من لامپه بۊچکهکه دیم»
له شونی ههردک یه جارتر بی دهنگ وه بۊن.