در باب ادبیات

کار ادبی یک ابتکار فردی بسیار پیچیده است که فرهنگ و پیشینه فرهنگ حاکم برآن روی آن تاثیر می گذارد. ساده ترین غزلها چه از طریق اشارات مستقیم، چه از طریق ایما و کنایات و چه از طریق پذیرش یا بازنگری نگرشهای سنتی، آنچنان در سرشت انسان تنیده است که هیچ نقدی قادر به تحریف و انکار آن نخواهد بود. تعبیر و تفسیر ادبیات، حتی ادبیات امروزی، فرایندی بحث برانگیز است که با موضع گیری محکم شروع و اندک اندک به جدل می کشد.

این فرایند کاملا هگلی نیست؛ یک موضع گیری اشتباه ممکن است به باخت یکی از طرفین منجر شود؛ و علاوه بر این، چیزی که منتقدان سعی در روشن کردن آن دارند ممکن است یکبار مثل هملت آنچنان واضح گردد که دیگر هیچ وقت چنین نشود. به همین خاطر است که هیچ وقت کسی از ادبیات دل زده نمی شود. گاهی انسان در ادبیات به چیزی پی می برد که کسی یا هرگز پی نبرده یا تا حدودی پی برده یا از آن اشتباه برداشت کرده یا به راحتی از کنار آن گذشته است. و هنوز بخشی از ادبیات باقی مانده است که  برای خوانندگان حساس ثابت شده است.

دانشجویی که تصور مبهمی از این موضوع دارد، خواهد فهمید که بسیاری از پرسشهایی که او به دنبال پاسخ آنها هست، اشتباه یا ناپخته است. او پی خواهد برد که ادبیات مثل شخصیت خود او اسرار آمیز است و روشن شدن یکی از آنها جدا از روشن شدن دیگری نیست. در هیچ یک از آنها امکان رازگشایی وجود ندارد؛ ولی ادیب باید به سوی روشنایی حرکت کند؛ و اگر آنقدر سعادتمند باشد به روشنایی نزدیک شود، می بیند که آنها دو خط همگرا هستند که بالاخره به هم می رسند اما نه در این کره خاکی.

در حقیقت، یکی از مهمترین چیزهایی که دانشجو می تواند از کلاسهای ادبیات بیاموزد این است که دانش جزیی را که در سرنوشت انسان هست بپذیرد. آن را بپذیرد نه با شک و تردید و از سر ناچاری بلکه به عنوان شرایطی که در آن باید برای یادگیری کاملتر تلاش کند. برای دانشجویانی که در یک فضای اطمینان با تمام قوا تربیت شده اند، یک تجربه آزاد است تا دریابند که می توان با هدف و با آرامش خیالی که نیاز مبرم هر انسان است، در دنیایی زندگی کنند که پر از شک و تردید، احتیاط و جدل است.